W ramach samokształcenia, dla nauczycieli i rodziców.

Część 4.Podłoże neurobiologiczne czytania i pisania.

Podłoże neurobiologiczne czytania i pisania. (hasła, skróty myślowe, polecam bibliografię)

Rozwijanie funkcji motorycznych i psychicznych ( poznawczych) jako podstawa nauki umiejętności nauki czytania i pisania. Przed i w trakcie nauki powinno się wykonywać z dzieckiem liczne ćwiczenia ogólnorozwojowe, które będą wspomagać i przyspieszać ten proces. Ćwiczenia obejmują wszystkie funkcje poznawcze człowieka, ale szczególna uwagę proponuję zwrócić na ćwiczenia pamięci( wzrokowej, słuchowej
i ruchowej). Ćwiczenia: - sprawności motorycznej ( np. rytmiczne odbijanie piłki, skoki na jednej nodze) -manualnej ( cała gama czynności od codziennych do tzw. szkolnych) - praksji oralnej ( ruchomość warg
i języka) bezwzględnie u dzieci z niezakończonym rozwojem mowy oraz wadami wymowy, pod kierunkiem logopedy -percepcji wzrokowej, tj. analizy i syntezy, spostrzegania . Bezwzględnie wyeliminować wady wzroku
( korekta) lub wady ortoptyczne czyli brak płynnego ruchu gałek ocznych podczas śledzenia poruszającego się przedmiotu, zdecydowanie utrudnia dziecku czytanie. Nieprawidłowe ruchy gałek ocznych powodują często: gubienie słów, części słów, liter, linii, odwracanie liter, mają wpływ na płynność czytania, a co za tym idzie często na rozumienie tekstu. Inne problemy, z którymi zmaga się dziecko z nieprawidłowo funkcjonującym zmysłem wzroku, to problemy z ortografią – ponieważ nieprawidłowa informacja wzrokowa zaburza proces dekodowania i przywoływania grup liter jako jednostek czy obrazu (świadomość wizualnoprzestrzenna), wizualizacja prawidłowa daje możliwość zapamiętywania jak wyglądają słowa, a tym samym do prawidłowego pisania potrzebna jest pamięć wzrokowa. Jedną z właściwości percepcji wzrokowej jest jej kierunkowość. Niektórym dzieciom jest trudno odtwarzać kształty, których asymetria dotyczy położenia w stosunku do osi pionowej, innym sprawiają trudności kształty asymetryczne w stosunku do osi poziomej. Dzieci mylą litery p-g, d-b. Opóźnienia rozwoju funkcji wzrokowych utrudniają także naukę pisania. Uczniowie opuszczają drobne elementy graficzne, niewłaściwie rozplanowują pismo w zeszycie, nie mieszczą się w liniach. Popełniają też dużo błędów ortograficznych ze wzglądu na słabszą pamięć wzrokową. Gorzej utrwalają struktury graficzne wyrazów i nie zapamiętują ich poprawnej pisowni. - percepcji słuchowej, wymowa osób otaczających bardziej wyrazista, wolniejsza, czasami śpiewna, z nasilonym akcentem np.: podczas pytań. Wypowiedzi powinny być krótkie, a dłuższe dzielone na frazy. Wyłączyć wszystkie odbiorniki audio- video dające niepotrzebny szum informacyjny, którego nikt nie słucha. Wskazane słuchanie dźwięków natury, powtarzanie i tworzenie rytmu, wystukiwanie, zagadki, podsumowywanie tekstu = logiczne streszczenia - ćwiczenia operacji myślowych tj. dobieranie par, klasyfikowanie, uzupełnianie brakujących elementów, szeregowanie, myślenie przyczynowo-skutkowe ( co będzie dalej?, ) porządkowanie wg szyfru, wielości, kształtu ( dlaczego tak?), gry planszowe. - pilnowanie kierunku od lewej do prawej ( w trakcie układania, rysowania ciągów, robienia notatek ) - planowanie to w mózgu taka umiejętność, która pozwala na zaplanowanie ruchu przez system kierujący (mózg) do narzędzi wykonawczych (ręce). Ruch należy najpierw zaplanować, żeby został on wykonany. Planowanie odbywa się w mózgu tak szybko, że nawet nie zdajemy sobie z niego sprawy. Tak samo jest z językiem. Mózg musi zaplanować ruch języka, aby ten go wykonał i powstała prawidłowa głoska. A czasem ma z tym problem. Dlatego zawsze warto sprawdzić jak idzie dziecku planowanie ( np. rysowania figur geometrycznych w zeszycie, zapisywanie działań + - x : pisemne ) - ćwiczenia pamięci sekwencyjnej ( po kolei słowa lub obrazki) -ćwiczenia pamięci symultanicznej (pokazywanie jednocześnie kilku) - sekwencje zdarzeń, czynności
( np. domowych) Na podstawie literatury E.Liberadzka Bibliografia: Budohoska W., Grabowska A. (1994). Dwie półkule jeden mózg, Warszawa: Wiedza Powszechna Cieszyńska J. (2005, wyd.2 uzup. i popr.) Nauka czytania krok po kroku. Jak zapobiegać dysleksji, Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP Cieszyńska J. (2011). Zaburzenia linearnego porządkowania czyli dysleksja [w:] J. Cieszyńska, M. Korendo, Z. Orłowska-Popek, Nowe podejście w diagnozie i terapii logopedycznej - metoda krakowska, Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP Lipowska M. (2001). Profil rozwoju kompetencji fonologicznej dzieci w wieku przedszkolnym, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls

Część 3.Podłoże neurobiologiczne czytania i pisania.

Przyswajanie wiedzy z obszernych szkolnych podręczników wymaga uczenia się przez instrukcję, jest to najbardziej optymalny, a zarazem najtrudniejszy sposób zdobywania nowych informacji. Małe dziecko uczy się przez naśladownictwo, stopniowo włączając formę: przez współdziałanie, przeważającą w pierwszych klasach szkoły podstawowej. Wówczas język mówiony ma szanse rozwijać się w całej pełni, dając podwaliny do poznawania coraz trudniejszych tekstów pisanych. Kiedy uczeń opanuje już umiejętność czytania ze zrozumieniem, może uczyć się przez instrukcję czyli poprzez samodzielne czerpanie informacji z książek. Do tej formy nabywania wiedzy dzieci dochodzą stopniowo, a jej osiągnięcie uwarunkowane jest wczesnymi doświadczeniami w czytaniu pierwszych wyrazów i zdań. Jeśli w nauce odkodowania pisma nie położono nacisku na odczytywanie znaczeń, a jedynie na samą technikę rozpoznawania liter jako obrazów wówczas należy się spodziewać poważnych trudności z rozumieniem tekstów.

Dzieci z dysleksją jeszcze długo będą miały problemy z pozostałymi wymiarami linearności (zapamiętywaniem dat, liczb, pinów, imion i nazwisk, ocenianiem upływu czasu), ale umiejętność czytania i pisania ułatwi im zmierzenie się z codziennymi lewopółkulowymi zadaniami.

Metodyka prowadzenia zajęć (założenia ogólne)

Dziecko „słyszy” sylabę  a nie głoskę. Nie wolno podawać nazw pojedynczych głosek ani wydzielać poszczególnych liter. Wyjątek stanowią  samogłoski, które dziecko poznaje jako pierwsze, często jako wyrazy dźwiękonaśladowcze.

Jeśli dziecko potrafi odczytać pierwsze sylaby otwarte ( ćwiczymy dotąd, aż wykształcimy mechanizm automatycznego odczytu)

- równolegle  zapoznajemy je z odwróceniami

- łączymy sylaby otwarte w proste wyrazy i pseudowyrazy , stopniowo zwiększając liczbę sylab w wyrazie. Pseudowyrazy przygotowują do odczytywania nowych wyrazów, zapobiegają zgadywaniu.

- wyrazy nie mogą ograniczać się do rzeczowników w mianowniku, muszą obejmować różne części mowy w formie odmienionej

- ćwiczenia analizy i syntezy wzrokowej ze szczególnym uwzględnieniem odwróceń w pionie i poziomie, dzieci zagrożone dysleksją mają z tym duży problem

- uwzględniamy sylaby składające się z trzech liter. Dla dzieci lewoocznych 

(i  zagrożonych dysleksją) z tendencją do spostrzegania w kierunku odwrotnym do czytania , czyli od prawej do lewej, takie zestawienia stanowią duży problem. Trudność wynika  z lokalizacji początku trzyliterowego wyrazu. Stosujemy ćwiczenia ogólnorozwojowe, które uczą spostrzegania od lewej do prawej.

- sylaby z dwuznakami i spółgłoskami miękkimi

- głosek dźwięcznych nie zapisujemy w sylabach zamkniętych ( ulegają ubezdźwięcznieniu)

- tworzymy wyrazy i pseudowyrazy

- wyrazy ze samogłoskami nosowymi ( zęby, dęby, pędzel), czytanie całościowe i pisanie, ze względu na inną  wymowę

- długie wyrazy jednosylabowe ( chrzest, pszczół, grzmieć)

- wyrazy zawierające głoski opozycyjne ( kurnik, górnik)

- przypadkowe połączenia wyrazowe oraz zdania

Na podstawie literatury przedmiotu E. Liberadzka

Bibliografia:

jak poprzednie części.

W ramach samokształcenia, dla nauczycieli i rodziców.

Część 2. Podłoże neurobiologiczne czytania i pisania.

Kształtowanie umiejętności czytania wymaga nie tylko linearnej i relacyjnej percepcji słuchowej, ale również relacyjnego przetwarzania wzrokowego i zachowania linearnego porządku od lewej do prawej. Ujęcie wzajemnych zależności umożliwia dostrzeżenie różnic między głoskami opozycyjnymi (słuch) i literami odwróconymi (wzrok) w płaszczyznach pionowej i poziomej, zbudowanie prawidłowych ciągów fonicznych (słowo, zdanie, wypowiedź) i wizualnych (wyraz, zdanie, tekst).

„Dłuższy trening językowy przez naukę pisania, czytania i artykułowania mowy (…) może stwarzać okazję do stopniowego kształtowania typowej, lewopółkulowej przewagi w procesach werbalnych” (Szeląg 2005, s. 520)

Praktyka terapeutyczna dostarcza dowodów potwierdzających tezę, że sposób mózgowej reprezentacji języka ma znaczenie w przebiegu i efektach nabywania umiejętności w posługiwaniu się językiem pisanym, a posługiwanie się językiem pisanym może być czynnikiem modyfikującym mózgową organizację funkcji językowych. Wszechstronna stymulacja językowa, a przede wszystkim nauka czytania i pisania, może sprzyjać stopniowemu kształtowaniu przewagi lewej półkuli w przetwarzaniu danych językowych.

Symultaniczno-Sekwencyjna Nauka Czytania® wykorzystuje sylabę jako prymarną jednostkę w percepcji języka. Nieuzasadnione byłoby czytanie dźwięków (pojedynczych spółgłosek), które w rzeczywistości nigdy nie są odbierane drogą słuchową. Sylaby, które dziecko poznaje podczas zajęć, pełnią funkcje wzorców, służących do odczytywania n o w y c h wyrazów, a nie globalnego rozpoznawania znanych już zapisów. W umyśle czytającego powstają schematy, odkodowane następnie w odczytywanych wyrazach. Dzięki operacjom porównywania odkrywane są takie same wzorce (schematy) w kolejnych zadaniach. Dziecko stawiane jest przed zadaniami wymagającymi uruchomienia własnej intelektualnej aktywności, nawet czterolatki radzą sobie z zadaniem samodzielnego odkrycia odpowiedniości między wielkimi i małymi literami. Dzięki ujęciu relacyjnemu i linearnemu odczytują także inne wzory czcionek i pismo odręczne.

Teoretyczne podstawy Symultaniczno-Sekwencyjnej Nauki Czytania® oparte są na:

• wynikach badań neuropsychologicznych, dotyczących powiązań intermodalnych, budowanych podczas przetwarzania bodźców słuchowych i wzrokowych,

• wynikach neuroobrazowania mózgu, potwierdzających plastyczność międzymodalną w wieku poniemowlęcym i przedszkolnym (Gut 2006),

• wiedzy na temat sposobów uczenia się (dopamina, struktury hipokampa) (Spitzer 2008),

• badaniach neurofizjologicznych potwierdzających, iż sylaba a nie fonem, jest

najmniejszą jednostką percepcyjną (Massaro 1994),

• wiedzy na temat funkcji symultanicznych (prawopółkulowych) i sekwencyjnych (lewopółkulowych) oraz kształtowania się struktur umożliwiających przesyłanie informacji między półkulami mózgu (spoidło wielkie, istmus),

• istnieniu przewagi prawego ucha dla odbioru mowy, z wyjątkiem samogłosek,

• powtórzeniu sekwencji rozwoju mowy dziecka (od samogłosek, sylab, przez wyrażenia dźwiękonaśladowcze, do wyrazów i zdań),

• naśladowaniu trzech etapów nabywania systemu językowego: powtarzania, rozumienia, nazywania (tu: samodzielnego czytania),

 • pobudzaniu „zwierciadlanych neuronów” (mirror neurons, Spiegelneurone)

Na podstawie bibliografii – pedagog szkolny, E. Liberadzka

Bibliografia:

Budohoska W., Grabowska A. (1994). Dwie półkule jeden mózg, Warszawa: Wiedza

Powszechna

Cieszyńska J. (2005, wyd.2 uzup. i popr.) Nauka czytania krok po kroku. Jak zapobiegać

dysleksji, Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP

Cieszyńska J. (2011). Zaburzenia linearnego porządkowania czyli dysleksja [w:] J.

Cieszyńska, M. Korendo, Z. Orłowska-Popek, Nowe podejście w diagnozie i terapii

logopedycznej - metoda krakowska, Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP

Lipowska M. (2001). Profil rozwoju kompetencji fonologicznej dzieci w wieku

przedszkolnym, Kraków: Oficyna Wydawnicza „Impuls”

Spitzer, M. (2008). Jak uczy się mózg, Warszawa:PWN

Szeląg E. (2005). Mózgowe mechanizmy mowy [w:] T. Górska, A. Grabowska, J. Zagrodzka

(red), Mózg a zachowanie, Warszawa: PWN

Jak zorganizować dzieciom warunki do nauki w domu oraz jak motywować i wspierać dzieci do systematycznego uczenia się poza szkołą?

Do samodzielnych uczniów i rodziców.

Sprawdź sprzęt (narzędzie informatyczne/komputer), na którym będziesz  mógł sprawnie pracować lub  komunikować się z nauczycielem, jeśli będzie taka możliwość (za pomocą dziennika elektronicznego).

1. Zaplanuj dzień! (napisz plan na kartce, powieś w widocznym miejscu) Zrealizuj! To bardzo   ważne, uchronisz się przed poczuciem marnotrawienia kolejnych godzin. Czas szybko ucieka. To nie wakacje! Bądź odpowiedzialny!

Wyznacz godziny, w których będziesz pracował/ła i krótkie przerwy (wymaga tego higiena pracy). Stały schemat czynności związanych z organizacją życia codziennego, wprowadza  ład i porządek  (również  wewnętrzny).

Jak to zrobić?

 
Najprościej posłuż się planem szkolnym. Pracuj wg niego. „Rozpisz”, zaplanuj karty pracy lub zadania zamieszczone na stronie szkoły na dni  i godziny.

Możesz ułożyć swój rzetelny harmonogram/plan.

Znajdź spokojne miejsce w domu, wyłącz telewizor/radio, wszystko co będzie rozpraszać  twoją uwagę. Sprzątnij biurko/stół. Zostaw to co niezbędne do lekcji.

Sprawdź zamieszczone zadania lub karty pracy na stronie szkoły. Wykonuj krok po kroku. Jeśli będzie dziennik elektroniczny, możesz porozumieć się z nauczycielem.

Na najbliższy czas zaplanuj trzy, cztery konkretne czynności, potem następne, unikniesz chaosu.

Pamiętaj - najpierw przeczytaj i zrozum polecenie (nawet wielokrotnie). To klucz do dobrej odpowiedzi. Masz szansę nauczyć się czytać ze zrozumieniem, a nie naśladować koleżankę z ławki.

Dasz radę!

2. Rodzicu, uwierz w swoje dziecko i pozwól mu pracować samodzielnie. Pomagaj, gdy wyraźnie tego potrzebuje. Zadaniem rodzica jest motywować, a nie wyręczać.

Dostrzegaj, podkreślaj sukcesy. Jeśli się nie uda, wskaż nad czym powinno jeszcze popracować. Słuchaj uważnie, odnoś się do konkretów, nie oceniaj osoby, złe emocje zawsze przeszkadzają. Jeśli dziecko jest ruchliwe kontroluj częściej.

Wprowadź konsekwentne i jednolite dla obojga rodziców formy postępowania z dzieckiem. 

Uwaga:

Ten sposób nauczania wielu nie zachwyca. Nauczycieli też! Ale jeśli będziemy my, jako dorośli, traktować go lekceważąco, krytycznie,  to dzieci palcem nie ruszą

Pedagog szkolny Elżbieta Liberadzka
kontakt mailowy: el.libera@onet.eu lub przez wychowawcę klasy.
Godziny pracy pedagoga szkolnego:
Poniedziałek 8.00-12.30
Wtorek 9.00 16.00
Środa 8.00-12.30
Czwartek 10.15- 16.00
Piątek 8.00- 10.30

Dla rodziców i nauczycieli - samoksztacenie się.